Ảnh: IATA

Việc vận hành hàng hóa hàng không toàn cầu đang bước vào một kỷ nguyên mới khi hệ thống Pre-Loading Advance Cargo Information (PLACI) thay đổi cách thức kiểm soát an ninh – chuyển hoạt động đánh giá rủi ro lên trước cả khi hàng được xếp lên máy bay.

Từ vụ bom thư Yemen đến bước ngoặt an ninh toàn cầu

Tháng 10/2010, cơ quan chức năng Anh và UAE đã chặn hai kiện hàng chứa bom giấu trong hộp mực in, xuất phát từ Yemen và gửi đến Chicago. Hai gói hàng được phát hiện riêng biệt tại Dubai và sân bay East Midlands (Anh), phơi bày một lỗ hổng nghiêm trọng trong hệ thống kiểm soát hàng hóa hàng không.

Sự cố này đã trực tiếp thúc đẩy sự ra đời của PLACI, cơ chế đánh giá rủi ro sớm nhằm phát hiện hàng hóa nguy hiểm trước khi được chất lên máy bay.

Theo Christian Piaget, Trưởng bộ phận Quản lý Biên giới & Khiếu nại Hàng hóa của Hiệp hội Vận tải Hàng không Quốc tế (IATA), PLACI “là chương trình yêu cầu cao, buộc các hãng hàng không phải thay đổi cách tiếp cận đánh giá rủi ro truyền thống.”

PLACI định hình lại quy trình đánh giá rủi ro

Hiện bốn hệ thống PLACI lớn đã hoạt động trên toàn cầu gồm:

ACAS (Mỹ) – Air Cargo Advance Screening,

ICS2 (EU) – Import Control System 2,

PACT (Canada) – Pre-Load Air Cargo Targeting,

NAIC (UAE) – National Advance Information Centre.

Nếu trước đây việc đánh giá rủi ro diễn ra khi hàng đến nơi, thì PLACI yêu cầu quy trình này diễn ra trước khi hàng được nạp lên máy bay.

Piaget nhấn mạnh: “Mục tiêu là phát hiện mối nguy an ninh ngay từ đầu. Không ai muốn phát hiện rủi ro khi máy bay đã cất cánh.”

Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra ba thách thức lớn:

Thu thập dữ liệu sớm, chính xác và đầy đủ,

Truyền dữ liệu đúng thời điểm,

Phản ứng kịp thời với đánh giá rủi ro của hải quan, bao gồm yêu cầu kiểm tra bổ sung hoặc lệnh “Do Not Load” (DNL).

Thay đổi vận hành và chi phí thích ứng

Để triển khai PLACI, các hãng hàng không phải tái thiết quy trình làm việc, duy trì liên hệ 24/7, chuẩn hóa vận hành với đại lý và đối tác liên tuyến, nâng cấp hạ tầng CNTT, và đặc biệt là củng cố tổ chức nội bộ.

Mặc dù việc triển khai phức tạp, kết quả cho thấy hệ thống hoạt động hiệu quả: “Kể từ khi PLACI được áp dụng, chưa ghi nhận sự cố an ninh nghiêm trọng – và đó chính là thước đo hiệu quả của hệ thống,” Piaget khẳng định.

Nỗi lo ban đầu về tình trạng quá tải khi có quá nhiều DNL cũng không xảy ra. “Cơ quan chức năng đã xử lý thận trọng, chỉ đưa cảnh báo khi có dấu hiệu rủi ro rõ ràng.”

Bài học từ châu Âu: hệ thống tốt nhưng khởi động khó

Nếu Mỹ có gần 9 năm thử nghiệm ACAS trước khi áp dụng chính thức, thì EU lại gặp trục trặc khi triển khai ICS2 năm 2023.

Piaget cho biết: “27 quốc gia, 27 hệ thống hải quan – với mức độ chuẩn bị không đồng đều. Khi dữ liệu được gửi đi, nhiều hệ thống sập. Các nước thành viên bị quá tải.”

Hệ quả là việc triển khai bị hoãn hai lần, ảnh hưởng uy tín và gây ách tắc hàng hóa tại kho. Tuy nhiên, Ủy ban châu Âu đã nỗ lực khắc phục, giúp hệ thống dần đi vào ổn định, dù mất nhiều thời gian.

Thông điệp rút ra: PLACI không phải là một chương trình có thể triển khai ngay lập tức – chỉ những quốc gia thật sự có nguy cơ an ninh cao mới nên áp dụng.

Áp lực dữ liệu và sự dịch chuyển trách nhiệm trong chuỗi logistics

Theo Martin Meacock, Phó Chủ tịch Quản lý Sản phẩm tại Descartes, thách thức lớn nhất không nằm ở công nghệ mà ở chất lượng dữ liệu: mã HS, mô tả hàng hóa, và địa chỉ chính xác của các bên liên quan – những yếu tố thường chưa hoàn thiện khi hãng hàng không phải nộp dữ liệu PLACI.

Điều này buộc doanh nghiệp phải tăng cường kiểm soát ngay từ điểm xuất phát của hàng hóa, tránh dồn tắc tại các trung tâm trung chuyển.

Samir J Shah, Giám đốc JBS Jeena Logistics, nhấn mạnh rằng PLACI mở rộng trách nhiệm an ninh từ các hãng hàng không sang nhiều bên khác trong chuỗi cung ứng, yêu cầu họ đầu tư đào tạo, hệ thống và quy trình mới, kéo theo chi phí tuân thủ cao hơn.

Hài hòa hóa toàn cầu: mục tiêu còn xa

Mặc dù WCO và ICAO đã xây dựng các khung tiêu chuẩn quốc tế (SAFE Framework, Annex 17), sự khác biệt kỹ thuật giữa các quốc gia vẫn là trở ngại.

Piaget cho biết: “Miễn là các nước tuân thủ chuẩn quốc tế, ngành vẫn vận hành ổn định. Ngoại lệ duy nhất là Mỹ vừa bổ sung thêm một số phần tử dữ liệu.”

Meacock nhìn nhận thực tế hơn: “Hài hòa hóa toàn cầu vẫn chỉ là giấc mơ. Các hệ thống như ACAS hay ICS2 có yêu cầu dữ liệu khác nhau, gây khó khăn cho doanh nghiệp.”

Từ góc nhìn thực tiễn, Shah cho rằng một chuẩn PLACI toàn cầu sẽ giúp chuỗi cung ứng minh bạch và an toàn hơn – tương tự như mã HS đã làm được với thương mại quốc tế.

PLACI: tiến triển thận trọng, quan sát toàn cầu

Nhiều quốc gia như Ấn Độ, Trung Quốc, Nhật Bản, Singapore hay một số nước châu Phi đang quan tâm, nhưng chưa quốc gia nào vội vàng triển khai. “Trải nghiệm khó khăn của châu Âu khiến nhiều nước phải cân nhắc kỹ,” Piaget chia sẻ.

Dù chưa lan rộng, PLACI đang chứng minh rằng việc đưa đánh giá rủi ro lên đầu chuỗi cung ứng là hướng đi tất yếu để bảo vệ luồng hàng hóa hàng không toàn cầu.