Ảnh: UNCITRAL /Linked

Liên Hợp Quốc vừa chính thức thông qua một công ước mang tính bước ngoặt, cho phép chứng từ vận tải hàng hóa – bao gồm cả vận tải hàng không – có thể chuyển nhượng hợp pháp trong quá trình vận chuyển. Động thái này được xem là bước tiến lớn hướng tới số hóa thương mại toàn cầu và tăng tính linh hoạt trong chuỗi cung ứng đa phương thức.

Một khung pháp lý mới cho thương mại và logistics toàn cầu

Ngày hôm qua, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc đã phê chuẩn Công ước về chứng từ hàng hóa có thể chuyển nhượng (Negotiable Cargo Documents Convention). Công ước này cho phép hàng hóa được mua bán, chuyển nhượng hoặc dùng làm tài sản thế chấp ngay khi đang vận chuyển, mà không cần phải chờ đến khi hàng đến đích.

Theo Hiệp hội Giao nhận Vận tải Quốc tế (FIATA), việc thông qua công ước đánh dấu “một cột mốc quan trọng cho thương mại quốc tế, vận tải đa phương thức và tiến trình số hóa chuỗi cung ứng toàn cầu”.

Trong nhiều thập kỷ, chỉ vận đơn đường biển (bill of lading) mới được công nhận là chứng từ sở hữu hàng hóa có thể chuyển nhượng. Ngược lại, chứng từ vận tải đường sắt, đường bộ và hàng không – như consignment note hay air waybill – không có giá trị pháp lý để chuyển nhượng quyền sở hữu, khiến hàng hóa không thể được bán hoặc thế chấp trong khi đang vận chuyển.

Công ước mới này sẽ xóa bỏ rào cản đó, thiết lập tính pháp lý cho chứng từ vận tải có thể chuyển nhượng trên tất cả các phương thức vận tải, tạo điều kiện cho giao dịch linh hoạt hơn, thu hẹp khoảng cách tài chính thương mại, và đẩy mạnh quá trình chuyển đổi số trong logistics toàn cầu.

Hài hòa pháp lý và trung lập công nghệ

FIATA cho biết công ước đưa ra một khung pháp lý thống nhất, trung lập về công nghệ, bảo đảm tính hợp pháp của chứng từ vận tải có thể chuyển nhượng (NCDs) ở cả hình thức giấy và điện tử, phù hợp với Luật mẫu của Liên Hợp Quốc về chứng từ chuyển nhượng điện tử (UNCITRAL MLETR).

Những lợi ích chính mà công ước mang lại bao gồm:

Công nhận pháp lý cho chứng từ vận tải đa phương thức có thể chuyển nhượng;

Tùy chọn linh hoạt (opt-in) cho phép các bên thương mại tự lựa chọn áp dụng công ước;

Khung pháp lý hài hòa giữa các quốc gia và phương thức vận tải, giúp giảm rủi ro pháp lý;

Công nhận tương đương giữa chứng từ điện tử và giấy, hỗ trợ tiến trình thương mại điện tử;

Bảo toàn các quy định trách nhiệm hiện hành của các bên vận tải, duy trì sự ổn định pháp lý cho doanh nghiệp giao nhận và khách hàng.

Đặc biệt, việc áp dụng công ước không yêu cầu thay đổi quy trình vận hành hiện tại. Chỉ cần một dòng ghi chú đơn giản trên chứng từ vận tải nêu rõ rằng tài liệu đó tuân thủ theo công ước, là đủ để được công nhận giá trị pháp lý chuyển nhượng.

Lộ trình thực thi và kỳ vọng từ ngành logistics

Lễ ký chính thức của công ước dự kiến được tổ chức trong nửa cuối năm 2026, sau khi hoàn tất quá trình rà soát và chuẩn bị thủ tục. Công ước sẽ chính thức có hiệu lực khi có ít nhất 10 quốc gia phê chuẩn.

FIATA kêu gọi các chính phủ, doanh nghiệp và các bên liên quan trong chuỗi logistics toàn cầu nhanh chóng nghiên cứu, làm quen với các điều khoản của công ước và thúc đẩy phê chuẩn sớm, nhằm tận dụng lợi ích thương mại và pháp lý mà khung quy định mới này mang lại.

Song song đó, FIATA cho biết tổ chức đã sẵn sàng hỗ trợ ngành logistics triển khai vận đơn FIATA (FIATA Bill of Lading – FBL) theo các quy định mới, đảm bảo quá trình chuyển đổi từ khung pháp lý sang ứng dụng thực tế diễn ra nhanh chóng và hiệu quả.

Từ ý tưởng đến hiện thực

Công ước về chứng từ hàng hóa có thể chuyển nhượng là kết quả của quá trình nghiên cứu và xây dựng kéo dài từ năm 2024, với sự tham gia của các chuyên gia thương mại quốc tế và pháp lý thuộc Ủy ban Luật Thương mại Quốc tế Liên Hợp Quốc (UNCITRAL).

Vào tháng 7 năm 2024, dự thảo công ước đã được UNCITRAL phê duyệt và trình lên Đại hội đồng Liên Hợp Quốc, mở đường cho việc chính thức thông qua trong tháng 12 này.

Ý nghĩa đối với vận tải hàng không

Đối với lĩnh vực vận tải hàng không, công ước được xem là bước đột phá mang tính pháp lý, bởi lần đầu tiên chứng từ hàng không (air waybill) có thể được sử dụng như chứng từ sở hữu chuyển nhượng. Điều này giúp các doanh nghiệp thực hiện giao dịch tài chính linh hoạt hơn, rút ngắn chu kỳ thanh toán, và thúc đẩy số hóa toàn diện trong chuỗi cung ứng hàng không quốc tế.