EU cân nhắc phản ứng trước thặng dư thương mại Trung Quốc dự kiến vượt 400 tỷ euro, trong bối cảnh năm 2024–2025 chứng kiến áp lực gia tăng lên chuỗi cung ứng và an ninh công nghiệp châu Âu.

Ảnh: Cảng Ningbo-Zhoushan

Toàn cầu hóa đã đưa Trung Quốc trở thành trung tâm xuất khẩu hàng đầu thế giới, với tầm ảnh hưởng ngày càng lớn đối với các chuỗi cung ứng toàn cầu. Lợi thế này không chỉ tạo ra giá trị kinh tế mà còn làm gia tăng sức ép lên các đối tác thương mại, đặc biệt là Liên minh châu Âu (EU), trong bối cảnh môi trường thương mại quốc tế ngày càng căng thẳng.

Theo một báo cáo mới của EU Chamber of Commerce in China, Trung Quốc đang tận dụng ưu thế thương mại để gia tăng ảnh hưởng, bao gồm việc sử dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu. Cách tiếp cận này được cho là đang làm trầm trọng thêm những bất ổn vốn tồn tại trong thương mại toàn cầu.

Thặng dư kỷ lục và sức ép lên ngành công nghiệp châu Âu

EU đang nhập khẩu ngày càng nhiều hàng hóa từ Trung Quốc. Lần đầu tiên, thặng dư thương mại của Trung Quốc với châu Âu đã vượt mức thặng dư với Mỹ, đặt ra những câu hỏi lớn về năng lực cạnh tranh và tương lai của ngành công nghiệp EU.

Sau chuyến thăm cấp nhà nước tới Trung Quốc hồi đầu tháng 12, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cảnh báo rằng Trung Quốc đang “đánh trực diện vào mô hình công nghiệp và đổi mới của châu Âu”. Ông cho rằng nếu Bắc Kinh không có biện pháp giảm thặng dư thương mại với EU, Brussels có thể phải hành động trong những tháng tới, bao gồm khả năng áp thuế đối với hàng hóa Trung Quốc, tương tự cách tiếp cận của Mỹ.

Tuy vậy, khả năng đạt được sự đồng thuận trong nội bộ EU vẫn còn bỏ ngỏ, khi nhiều quốc gia thành viên vẫn giữ quan điểm thận trọng, ưu tiên duy trì ổn định quan hệ kinh tế với Trung Quốc.

Động lực mới cho chiến lược giảm phụ thuộc

Chủ tịch Phòng Thương mại EU tại Trung Quốc Jens Eskelund cho rằng các cuộc thảo luận về mức độ phụ thuộc chuỗi cung ứng đang được đẩy lên một nấc mới. Theo ông, rủi ro hiện nay không chỉ nằm ở khả năng giao hàng, mà còn ở việc chuỗi cung ứng có bị chi phối bởi lập trường chính trị của một chính phủ hay không.

Ông dẫn chứng việc Trung Quốc trở thành đối tượng của gần 200 cuộc điều tra thương mại trong khuôn khổ World Trade Organization trong năm qua, hơn một nửa trong số đó đến từ các nước đang phát triển. Đại dịch Covid-19 từng phơi bày rõ mức độ phụ thuộc của doanh nghiệp toàn cầu vào Trung Quốc, nhưng theo Eskelund, rủi ro hiện nay lớn hơn khi yếu tố chính trị đã trở thành biến số trung tâm.

Báo cáo khuyến nghị các doanh nghiệp EU cần loại bỏ sự phụ thuộc vào nguồn cung đơn lẻ từ Mỹ và Trung Quốc, đồng thời kêu gọi các nhà hoạch định chính sách EU đẩy nhanh việc xác định và giảm thiểu các phụ thuộc mang tính chiến lược.

Chính sách Trung Quốc và hệ quả dài hạn

Hàng xuất khẩu Trung Quốc tiếp tục gia tăng hiện diện tại Thị trường Chung châu Âu, nhờ cải thiện công nghệ, chất lượng sản phẩm và các yếu tố kinh tế vĩ mô. Đồng nhân dân tệ đã giảm xuống mức thấp nhất trong 10 năm so với euro, trong khi thặng dư thương mại với EU được dự báo vượt 400 tỷ euro trong năm. Trung Quốc cũng đã trải qua 37 tháng liên tiếp giảm phát giá xuất xưởng, phản ánh tình trạng cung vượt cầu kéo dài.

Những tín hiệu ban đầu từ Kế hoạch 5 năm mới của Trung Quốc cho thấy sự tiếp nối chính sách cũ, tiếp tục nhấn mạnh mục tiêu tự chủ và xây dựng các hệ thống công nghiệp hoàn chỉnh với trình độ công nghệ cao hơn. Điều này cho thấy tình trạng mất cân đối cung – cầu và áp lực giảm phát khó có khả năng thay đổi trong ngắn hạn.

Kiểm soát đất hiếm và phản ứng của EU

Việc Trung Quốc áp dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với đất hiếm, cùng với các quy định mang tính ngoài lãnh thổ, đang khiến EU xem xét nghiêm túc hơn chiến lược giảm phụ thuộc vào nguồn cung vật liệu chiến lược. Brussels được cho là đang cân nhắc các chính sách nhằm củng cố năng lực tự chủ công nghiệp và an ninh kinh tế, dù ở quy mô hạn chế hơn so với cách tiếp cận của Trung Quốc.

Theo Eskelund, xu hướng này không gây bất ngờ đối với Bắc Kinh, bởi các mục tiêu tự lực đã được Trung Quốc nhấn mạnh trong nhiều năm qua thông qua các kế hoạch và định hướng chính sách dài hạn.

Hai lựa chọn cho quan hệ EU – Trung Quốc

Báo cáo của Phòng Thương mại EU tại Trung Quốc nhận định Bắc Kinh đang đứng trước một lựa chọn mang tính chiến lược. Một mặt, Trung Quốc có thể tiếp tục đẩy mạnh xuất khẩu với khối lượng ngày càng lớn, bất chấp tác động tới khả năng chống chịu công nghiệp và việc làm tại các đối tác. Mặt khác, nước này có thể điều chỉnh chính sách theo hướng hợp tác hơn, cân bằng lợi ích và ưu tiên mô hình phát triển bền vững.

Nếu lựa chọn con đường thứ nhất, tình trạng bất ổn và rủi ro đối với chuỗi cung ứng toàn cầu nhiều khả năng sẽ kéo dài. Ngược lại, hợp tác thực chất có thể giúp EU và Trung Quốc quản lý khác biệt hiệu quả hơn, dù căng thẳng khó tránh khỏi. Về dài hạn, khả năng Trung Quốc kiểm soát chuỗi cung ứng thông qua thuế quan và kiểm soát xuất khẩu có thể suy giảm khi các sáng kiến tự chủ của các nền kinh tế khác dần phát huy tác dụng.

Các doanh nghiệp châu Âu hiện diện tại Trung Quốc, trong đó có những tập đoàn logistics lớn như Maersk, nhiều khả năng vẫn duy trì hoạt động nhờ hệ sinh thái đổi mới và năng lực sản xuất vượt trội của thị trường này. Tuy nhiên, vai trò trung tâm của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng toàn cầu của các doanh nghiệp châu Âu có thể giảm dần, tùy thuộc vào cách Bắc Kinh tiếp tục khai thác lợi thế thương mại hiện tại.